ปราสาทบายน (Prasat bayon) นับได้ว่าเป็นปราสาทหินที่อยู่ในอาณาจักรของเขมร ตั้งอยู่กลางนครธมถูกสร้างขึ้นมาเมื่อต้นศตวรรษที่ 13 ซึ่งในยุคนั้นถือได้ว่าเป็นวัดประจำของพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ภายหลังที่เกิดเหตุการณ์การขับไล่กองทัพอาณาจักรจามปาที่พระองค์ทรงได้รับชัยชนะในครั้งนั้น ปัจจุบันนี้ถือได้ปราสาทบายน เป็นศาสนสถานที่ยิ่งใหญ่ที่สุดในโลก ในเรื่องของโครงสร้างและความหมายต่าง ๆของที่แห่งนี้เรียกได้ว่าเป็นอะไรที่ซับซ้อนเป็นอย่างมากทีเดียว
ตัวอาคารจะมีรูปแบบที่พิเศษ ส่วนของหอจะเป็นรูปหน้ายิ้มหันสี่ทิศมีทั้งหมด 49 หอแต่ปัจจุบันนี้กลับเหลือเพียงแค่ 37 หอเท่านั้น ส่วนลักษณะของสถาปัตยกรรมของที่นี้ก็ได้มีความเปลี่ยนแปลงไปมาก
ส่วนที่เรียกว่าสัณฐานของกลุ่มอาคารจะมี ระเบียงคตล้อมอยู่ด้วยกัน 2 ชั้นโดยจะมีชั้นนอกและชั้นใจ ในส่วนของชั้นนอกนั้นก็จะมีระเบียงซึ่งจะมีเสาหินเรียงกันอยู่พร้อมกับด้วยรูปสลักของนางอัปสรและยังมีภาพต่าง ๆ ที่จะเป็นเรื่องราวเกี่ยวกับประวัติความเป็นมาของสมัยนั้นไม่ว่าจะเป็นเรื่องราวเกี่ยวกับการรบต่าง ๆ ของขอมและจาม ฯลฯ
ส่วนในด้านนอกก็จะเป็นระเบียงที่สามารถไปสู่ที่ตั้งบรรณาลัยได้ด้วย ในส่วนของชั้นในที่ได้ถูกสร้างขึ้นมาภายหลังก็จะมีรูปสลักที่จะเป็นในรูปชีวิตประจำวันและทางศาสนาทั่วไป ช่วงของรอบตัวปราสาทก็จะมีเสียมราฐที่จะมีทั้งภาพแกะสลักที่มีอายุนับพันปีและยังมีภาพเรื่องราวเกี่ยวกับการต่อสู้อยู่ช่วงของกำแพงประสาทบายนมวย
มีความเชื่อว่ายิ้มบายนเป็นการจำลองใบหน้าของพระเจ้าวรมันที่ 7 ขึ้นมาไว้บนยอดปรางค์ทั้ง 4 และเชื่อว่าจากสายตาของท่านที่มองต่ำลงหมายความว่า กำลังมองราษฏร และปรางค์ 54 ยอดที่หมายความถึงแทน 54 จังหวัดที่พระองค์ทรงได้เคยปกครองนั่นเอง
นับได้ว่านครธมเป็นเมืองหลวงสุดท้ายของอาณาจักรขอมที่มีความเจริญรุ่งเรืองและเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่แฝงไปด้วยประวัติศาสตร์ที่น่าค้นหาและสำคัญมากมายแห่งหนึ่งของกัมพูชา
